نگاهی به رمان سنجاق سینه؛ نوشته پروانه زاغ زیان

گرفتار در برزخ عامه پسندی و عوام گرایی

طرحی کلی از رمان

سنجاق سینه» راوی زندگی زنی است که می‌خواهد بعد از مرگ همسرش زندگیو تجارب جدیدی را آغاز کند. خانواده‌اش از او می‌خواهند ازدواج کند، اما او می‌خواهدمعنای واقعی عشق را تجربه کند. رمان از سفر این زن به جنوب آغاز می‌شود و به بازگشتاو به شهر خودش می‌ رسد. در طول این جریان فلاش ‌بک‌های کوتاهی هم به زندگی گذشته تفاق می‌افتد. قهرمان داستان در بوشهر با زنی آشنا می ‌شود که به او یک سنجاق سینهمی‌دهد و می‌ گوید این یک سنجاق سینه معمولی نیست. بعد از آن ماجراهایی برای زن رخمی‌ دهد که خواننده احساس می‌کند واقعا این یک سنجاق سینه معمولی نیست. در نهایت خوانندهبا توجه به تفکرات خود باید نتیجه بگیرد که ما آدم‌ها هستیم که نیروهایی در درون داریمیا شیئی از بیرون به ما نیرو می‌دهد. موضوع کلی این رمان دنیای نه است و زنی کهتلاش می‌ کند زن باشد و آن‌ چه خود می‌خواهد، بشود. با این حال مخاطب این رمانصرفا ن و دختران جامعه ما نیستند و آقایان نیز می توانند به تبع احساساتی کهدارند از خواندن این رمان لذت ببرند.

نظریه نقد

 یکی از معضلاتی که همواره در بحث نقد آثار ادبی -به ویژه ادبیات داستانی یا به تعبیر غربی آنfICTION  - همواره باآن روبه رو هستیم، عدم درک و شناخت کافی منتقدان و نویسندگان از دو مفهوم کاملامتمایز و جداگانه در مطالعات و سبک های نوشتاری ادبیات داستانی است. این دو مفهومشامل "ادبیات یا داستان های عامه پسند" و "سبک نوشتار یا داستانهای عوام گرا" است.

عامهپسندی و عوام گرا بودن علی رغم تشابه ظاهری و لفظی، به لحاظ معنایی تفاوت ها و حتیتقابل های بسیاری با یکدیگر دارند.

چنان کهعامه پسندی ویژگی در خور ستایش بسیاری از آثار درجه یک ادبی جهان است به عنوانمثال تمام شاهکارهای "داستایفسکی" نویسنده برجسته روس از این امتیازبرجسته برخوردار است و همین گونه است آثار بزرگانی چون کافکا، دیکنز، زولا، دنبراون، چخوف و. . عامه پسندی منافی شان روشنفکرانه یک اثر ادبی نیست چنان کهداستایفسکی و سایر نویسندگان فوق در غالب همان آثار عامه پسند خود، درجه یک ترینتزهای روشنفکرانه را گنجانده اند و در عین حال به گونه داستان خود را روایت
میکنند که از یک نوجوان دبیرستانی و خانم خانه دار تا یک استاد دانشگاه و رهبر ینیز از خواندن آن لذت می برد.

اما نقطهمقابل عامه پسند بودن، عوام گرا بودن است که بیرون از دنیای ادبیات، بیشتر نوعیسبک نوشتاری است تا سبکی ادبی ولو این سبک یک شیوه نازل نوشتاری باشد.

عوام گرانویس می کوشد تا با گنجاندن روابط علی و معلولی غلو شده، احساسات نمایی به دور ازمنطق، حوادث بی انسجام در عوض متنوع و. ضعف تسلط خود بر عناصر داستان را جبرانکند و صرفا در پی جذب مخاطبانی با سطح پایین سواد و از آن مهم تر ذوق ادبی باشد.

اثر عوامگرا هیچ گونه ای دغدغه ای چه از نوع فرم و چه از نوع محتوا ندارد و صرفا در پی جذبمخاطب و چاپ بعدی کتاب است. آثار ذبیح الله منصوری، م مودب پور، جزایری دوما و .از جمله اثاری هستند که در این سبک نوشته شده اند.

نقد رمان پروانه زاغ زیان

در اینبین رمان "سنجاق سینه" اثر پروانه زاغ زیان در برزخ میان این دو سبک بهدام افتاده است. چنان که گاه رنگ عوام گرایی می گیرد به ویژه آن جا که پای ازدواجلعیا – شخصیت اول داستان- و عشق او به همسرش و ماجرای شیمیایی شدناو و بی خبری لعیا از آن و. به میان است که نویسنده از یک المان تکراری و درجهچند  استفاده می کند که کلیشه غالب رمانهای عوام گرا است.

اما پایانکتاب و شخصیت پردازی آن به ویژه شخصیت های زن اثر و در راس همه آنها شخصیت خوبتوصیف شده و طبیعی "خانم سامانی"- بعضا تداعی گر یک رمان چهارچوب دار بایک رویکرد عامه پسندانه حرفه ای است که با دغدغه های جدی و درخور تاملی با مسائلبرخورد می کند.

در رابطهبا مواردی که رمان زاغ زیان به سمت سبک نوشتاری عوام گرا سوق می کند می تواند باذکر نمونه های متعددی بیشتر بحث کرد اما به نظر می رسد که آنچه که در این بین خالقرمان سنجاق سینه را به این اشتباه سوق داده نه تعمد که کم تجربگی وی باشد، چه اینکه نویسنده اولین رمان خود را می نویسد و نباید در همین اولین رمان از وی توقعشاهکاری سترگ داشت.

اما موضوعدیگری که ذکر آن در رابطه با نقد این کتاب در خور تامل است اسرار نویسنده بر توصیفهای ریز و انتزاعی است که فی نفسه نه تنها عیبی ندارد بلکه بعضا در مواردی نیزروال خوانش داستان را بسیار شیرین و دلچسب نموده است. مثلاً آنجا که می گوید:

- سکوتموج برمی داشت و جلو می آمد

- ازخیابان خلوت گذشت و از کنار مورت های درهم و شلوغ پا گذاشت به باغ خیالاتش

- اتاقنیمه تاریک در قاب چشمانش جان گرفت

- اشیاحالا در نظرش فلاکت زده و خوار می آمدند، اشیایی منفور و بی صدا

- این جابوی نم بیشتر حس می شد و سکوت بی وقفه موج می خورد و جلو می آمد

نوعیشعروارگی را در داستان به تصویر می کشد که از جمله نقاط قوت و جنبه های مثبت رمانسنجاق سینه است. چه بهتر بود این شعروارگی داستان تبدیل به سبک نویسندگی زاغ زیانمی شد تا جامعه ادبی بار دیگر شاهد یک بیژن نجدی دیگری باشد که سرآمد این گونهنوشتن است البته به شرطی که تاثیر و نه تقلید از نجدی باشد.

باری اینشیوه در بعضی از موارد نیز داستان را لوس و احساسات زده می کند و باعث می شود تانویسنده فراموش کند که اصولا داستان گذشته از وصف به عناصری چون گفت و گو، شخصیت،زمینه و. نیز نیاز دارد و هرگز نباید هیچ کدام از عناصر داستان به نحو اغراق شدهای تحت الشعاع دیگر عناصر داستان قرار بگیرد.

تاکیدنویسنده بر توصیف همه اشیا و اتفاقات و حتی فکرهای و رویدادهای انتزاعی، واقعا کسلکننده و رومانتیک زده است تا حدی که حتی در موارد متعددی ادامه خوانش را برایخواننده تبدیل به عملی ملالت بار می کند.

در نهایتباید گفت که رمان سنجاق سینه گرچه دنیای پیچیده ن را درون مایه خود قرار دادهبا این حال اثری بی ادعا و ساده است و لطف رمان نیز به همین ویژگی آن است که شعارینمی دهد و تز صادری نمی کند و صرف نظر از این که تا چه حد موفق است در درجه اول بهداستان می پردازد و حقی که مخاطب بر داستان و نویسنده دارد را به طور کامل ادا میکند بنابراین رمان سنجاق سینه علیرغم گمنامی نویسنده و پاره ای از معایب رمانیاستاندارد و موفق است.

عملکرد اداره کل کتابخانه های قزوین در حوزه ی نماز شایسته ی تقدیر شد

معرفی کتاب «قیام و انقلاب مهدی (عج) از دیدگاه فلسفة تاریخ» به مناسبت ایام نیمه شعبان

برگزاری نشست ویژه نویسندگان و شاعران استان قزوین